دوخت نخستین کفش‌های پاشنه بلند مشهد در محله نوده

مغازه‌اش بسیار کوچک است و ناچار می‌شویم برای مصاحبه با او بیرون مغازه بایستیم و گفت‌وگو کنیم. وسایل چندانی ندارد، به قول خودش چند وسیله کفاشی‌اش را معتادها دزدیده‌اند و او نیز که حالا هشتادسالگی را گذرانده است، دیگر مانند سابق حس و حال دوخت کفش‌های چرمی‌ را ندارد و با پینه ‌دوزی کفش‌های کهنه روزگار می‌گذراند. غلام‌حسین قاسمی ‌قدیمی‌ترین کفاش محله نوده با 60سال سابقه کار در کارش یکی از پیشک‌سوتان دوخت کفش‌های پاشنه بلند زنانه در مشهد است. به قول خودش سال‌ها پیش کفش‌های پاشنه بلندی که او می‌دوخت شهره شهر بود.

6سال شاگردی و رسیدن به استادی

غلام‌حسین قاسمی سال 1320 در محله نوده به دنیا آمده است. پدر وپدربزرگش نیز متولد همین محله بوده‌اند. از ده‌سالگی به عنوان شاگرد در مغازه کفاشی مشغول به کار می‌شود و در مدت 6سال تمام فوت وفن شغل کفاشی را می‌آموزد. خودش می‌گوید: «پدر و پدربزرگم کشاورز و رعیت ارباب بودند، اما من دوست نداشتم برای ارباب نوکری کنم، به قول معروف می‌خواستم نوکر و ارباب خودم باشم. به واسطه یکی از آشنایان به استاد کفاشی به نام مهدی روس که در مرکز شهر مغازه کفاشی داشت معرفی شدم. مهدی روس به دلیل مراودات و خرید پوست گاو میش از کشور روسیه به این نام شهرت یافته بود. او یکی از بهترین کفش‌دوزهای مشهد بود و هر کسی را به شاگردی نمی‌پذیرفت.»

کارش را با پادویی شروع می‌کند و با چرب‌کردن قالب‌های چوبی کفش (قالب‌ها باید همیشه با روغن مخصوصی چرب می‌شدند تا ترک نخورند) کم‌کم کار را می‌آموزد. بچه زرنگی بودم، بعد از یک سال، اجازه نشستن پشت میز کفاشی را پیدا کردم، رسم براین بود که بعد از دوسال این اتفاق می‌افتاد. در مدت 6سال تمام فوت وفن ساخت کفش‌های چرمی‌ را آموختم، بعد از کسب مهارت در دوخت کفش، استادم از من خواست که پیشش بمانم و برایش کفش بدوزم. من هم چون سرمایه و پولی برای اجاره مغازه کفاشی نداشتم قبول کردم و چند سالی را در همان مغازه کار کردم، تا بتوانم سرمایه‌ای جمع کنم و مغازه‌ای بزنم.»

ابتکار دوخت کفش‌های پاشنه بلند

قاسمی‌ تا به امروز دوخت انواع کفش‌ها (زنانه ، مردانه و بچه‌گانه) را انجام داده است‌. او به‌ویژه در دوخت کفش‌های پاشنه بلند زیبای زنانه در زمان خودش شهره بوده است.«در سال‌های دهه 40 با حرکت کشور به سمت مدگرایی، انواع کفش‌ها به ویژه کفش‌های پاشنه بلند برای زنان امروزی مد شده بود. بیشتر کفش‌های زنانه پاشنه بلند ایتالیایی و فرانسوی بودند. من که آن زمان استاد کاملی شده بودم، از استادم خواستم که کفش پاشنه بلند تولید کنیم. مهدی روس از این پیشنهاد خنده‌اش گرفت و گفت: چه جوری و با کدام قالب. راست می‌گفت ما هیچ اطلاعاتی از نحوه ساخت این کفش‌ها نداشتیم.»

درآن سال‌ها خیابان ارگ و اطراف آن محل گردش زنان و مردان شیک‌پوش بوده است. قاسمی برای اینکه دوختن کفش پاشنه بلند را یاد بگیرد، به آن خیابان می‌رود: «درکنار باغ ملی با خانمی صحبت کردم. ماجرا را برایش تعریف کردم، او هم کفش‌هایش رابه من داد وگفت: به این شرط که اولین کفشی را که دوختی مال من باشد. کفش را به کارگاه بردم، بعد از چندین بار تلاش ناموفق، سرانجام اولین کفش تمام چرم با پاشنه 6سانتی متری را دوختم و بنا بر قولی که داد ه بودم آن را به همان خانم هدیه دادم. بعد از این ماجرا با دوخت کفش‌های زنانه پاشنه بلند 6تا 8سانتی متری شهرت خوبی در شهر پیدا کرده بودم، خانم‌ها از همه جای شهر نیز برای خرید کفش‌های پاشنه بلند به مغازه ما می‌آمدند.»

ماکت مصنوعی کفش

قاسمی اولین وسیله برای ساخت کفش را قالب می‌‌داند و می‌گوید قالب در واقع ماکت مصنوعی پا برای ساخت کفش است که دارای انواع مختلف زنانه، مردانه و بچه‌گانه است. او توضیح می‌دهد: در قدیم قالب کفش‌ها از چوب مخصوص نوعی سرو روسی که جنسی بسیار محکم و صاف داشت استفاده می‌شد، البته در ایران از چوب درخت گردو نیز استفاده می‌کردند. برای اینکه این قالب‌های چوبی شکسته و یا بید زده نشوند، با نوعی روغن مخصوص چرب می‌شدند. در سال‌های اخیر نیز قالب‌های کائوچویی و حتی فلزی به بازار آمده است اما هنوز هم کفاش‌های قدیمی‌از همان قالب‌های چوبی استفاده می‌کنند. چرم ماده خام واصلی دوخت کفش است و در گذشته معروف‌ترین چرم، چرم گاومیش روسی بود، این نوع گاومیش در منطقه سردسیر سیبری ساکن بود، به همین دلیل چرم بسیار محکم و بادوامی‌داشت و یک جفت کفش با چرم روسی تا 10سال کارایی داشت، چرم‌های ایتالیایی، فرانسوی و ایرانی نیز استفاده می‌شدند.

از ریز تا درشت دوخت کفش

درفش (یا به قول مشهدی‌ها درشم) در واقع کار سوزن را در دوختن کفش انجام می‌دهد و بنا بر نوع استفاده شامل انواع مختلف تودوز، بیرون‌دوز، دوردوز ، ریزدوز و درشت‌دوز می‌شود. بنا به گفته قاسمی برای دوخت کفش‌های ظریف و زنانه از درفش ریز استفاده می‌شده و برای دوختن کفش‌های مردانه با چرم‌های ضخیم درفش‌های درشت استفاده می‌شده است. او درباره سندان کفاشی هم می‌گوید:‌ وسیله‌ای چدنی است که شکل ظاهری آن دارای زائده کفش‌مانند است، در هنگام کوبیدن میخ‌ها یا قالب‌گیری کفش را داخل این زائده قرار می‌دهند و با وسیله‌ای به نام مشته که وسیله‌ای فلزی گوشت‌کوب مانندی است، با زدن بر روی چرم داخل قالب، شکل نهایی کفش را آماده می‌کنند. البته این وسایل با آمدن دستگاه‌های صنعتی دوخت کفش درحال منسوخ شدن هستند، چون با خرید یک چرخ کفاشی، دیگر احتیاجی به سندان، مشته و درفش دستی نیست و تمام کارهای دوخت و ساخت کفش را می‌توان در مدت زمان کوتاهی انجام داد.